Kierunek GOZ: dobra strategia dla biznesu

2020-07-19

Pojęcie gospodarki obiegu zamkniętego zdecydowanie wykracza poza kwestię efektywnego zagospodarowania odpadów. W angielskiej wersji GOZ – circular economy – występuje słowo ekonomia. Modele postępowania zgodne z zasadami gospodarki cyrkularnej są coraz szerzej wprowadzane w wielu gałęziach gospodarki. Rośnie też liczba firm, które dostrzegają potencjał w postępowaniu według zasad GOZ. Chodzi o odpowiedzialne kształtowanie i ochronę środowiska, ale także budowanie nowych modeli gospodarczych, które przynoszą korzyści firmom i społeczeństwom. Wprowadzanie zmian w tym obszarze wymaga skutecznych rozwiązań legislacyjnych.

Dyskusja o konieczności przestawiania gospodarek poszczególnych państw na cyrkularne tory toczy się od wielu lat. Jednak ostatnia dekada przyniosła w tej kwestii znaczne przyspieszenie. Unia Europejska dostrzegła konieczność wprowadzania odpowiednich regulacji, które z jednej strony pozwoliłyby redukować negatywny wpływ człowieka na środowisko i zmiany klimatu a z drugiej, ułatwić budowanie nowych modeli gospodarczych, opartych na ponownym wykorzystaniu zasobów. Wśród najważniejszych dokumentów, które w największym stopniu wpływają lub będą wpływać na transformację w kierunku gospodarki cyrkularnej wymienić można: „Plany działania GOZ”, „Ramy monitorowania GOZ”, „Pakiet zmian dyrektyw odpadowych”, „Strategię zmian na rzecz tworzyw sztucznych”, „Rozszerzoną odpowiedzialność producenta”, „Ekoprojekt”, czy strategię „Zielony Ład”.

Już w 2011 roku powstał „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy”. Dokument opisywał odpady jako cenne źródło surowców. Wśród celów stojących przed unijnymi krajami wymieniano wtedy upowszechnianie selektywnej zbiórki, usprawnianie funkcjonowania rynku surowców wtórnych, eliminowanie składowisk i odzysk energii z odpadów, które nie nadają się do recyklingu. W 2014 roku Komisja Europejska opublikowała komunikat „Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: program „zero odpadów” dla Europy”. Dokument definiował pojęcie gospodarki cyrkularnej jako przeciwieństwo dla modelu linearnego (weź, wyprodukuj, zużyj, wyrzuć). W unijnym komunikacie określono następujące, pozytywne skutki wdrożenia idei GOZ:

- zmniejszenie nakładów materiałowych o 17-24% do 2030 roku,

- oszczędności rzędu 630 mld euro rocznie,

- wzrost PKB o 3,9%,

- ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 2-4% w skali roku,

- stworzenie ponad 180 000 bezpośrednich miejsc pracy na terenie UE do 2030 roku.

Podkreślono wtedy, że efektywne wdrożenie GOZ musi zaczynać się już na etapie wydobycia surowców a następnie projektowania nowych produktów. Ich produkcja, dystrybucja, wykorzystanie i zbiórka to kolejne etapy, na których należy wdrażać modele postępowania zgodne z GOZ, aby osiągnąć zamierzone efekty.

„Pierwszy plan działania” ogłoszony w 2015 roku zapoczątkował szereg zmian legislacyjnych wprowadzanych do roku 2019, dotyczących między innymi obszarów ekoprojektowania, tworzyw sztucznych, odpadów a także rozszerzenia odpowiedzialności producentów.

Trzy lata później przyjęto „Pakiet zmian dyrektyw odpadowych”, który wprowadził duże zmiany w zakresie gospodarki odpadami i wykorzystywania opakowań. Dokument ograniczył składowanie odpadów, wprowadził konieczność zbiórki dodatkowych frakcji odpadów komunalnych oraz narzucił nowe, wyższe poziomy recyklingu poszczególnych frakcji.

Rok 2019 przyniósł szereg legislacyjnych zmian, które swoim działaniem objęły między innymi producentów urządzeń AGD, czy cały rynek tworzyw sztucznych. Tak zwane ekoprojektowanie (ecodesign) to zbiór dyrektyw wprowadzony w życie jesienią 2019 roku, a zapoczątkowany 3 lata wcześniej. Celem wprowadzonych przepisów jest zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne dużej części produktów. Przed producentami urządzeń RTV i AGD postawiono wtedy szereg nowych wymagań dotyczących ich efektywności energetycznej, wykorzystywanych materiałów, trwałości i możliwości naprawy. Zmywarki, pralki czy lodówki będą musiały działać znacznie dłużej niż dziś, a części zamienne mają być łatwo dostępne, zaś naprawa o wiele łatwiejsza z dostępem do instrukcji. Pierwsze produkty wytwarzane zgodnie z tymi zasadami już powinny powstawać, gdyż w przyszłym roku będą musiały pojawić się w sklepach.

2019 rok to także ogłoszenie „Europejskiej strategii na rzecz tworzyw sztucznych” oraz idącej w ślad za nią dyrektywy plastikowej. Celem tych regulacji jest zamknięcie obiegu plastiku w krajach Unii, poprzez podniesienie poziomów i jakości jego recyklingu. W konsekwencji chodzi o ograniczenie zanieczyszczeń plastikiem. Przepisy zakazują lub ograniczają wprowadzanie na rynek produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.

Dyrektywy odpadowa i plastikowa wprowadziły w konsekwencji „Rozszerzoną odpowiedzialność producenta”. To producenci właśnie mają ponosić koszty odpadów opakowaniowych po produktach, które wprowadzają na rynek. Trudniejsze zagospodarowanie tego opakowania pociąga za sobą wyższe obciążenia finansowe. Ma to zachęcić producentów do korzystania z opakowań nadających się do ponownego wykorzystania. Powinno im się to po prostu opłacać.

Polska oprócz dostosowywania poszczególnych przepisów do unijnych dyrektyw przyjęła w 2019 roku „Mapę drogową transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym”. Dokument zawiera plan 80 działań pogrupowanych w 3 obszarach: zrównoważonej produkcji przemysłowej, konsumpcji i biogospodarki. Opisane są w niej również nowe modele biznesowe oraz wdrażanie, monitorowanie i finansowanie GOZ.

Koniec 2019 roku to prawdziwy gospodarczy przełom w obszarze GOZ. Tak specjaliści Unii Europejskiej mówią o przyjęciu dokumentu pod nazwą „Europejski Zielony Ład”. Dokument ten to podstawa kolejnych uregulowań i rozwiązań zaplanowanych do wdrożenie do roku 2023. Zapisano w nim, że do 2050 roku unijna gospodarka będzie neutralna dla klimatu i zasobooszczędna. Jedynym sposobem na osiągnięcie tego celu jest jej transformacja w kierunku gospodarki cyrkularnej, czystej a jednocześnie dochodowej i innowacyjnej. Zielony Ład zakłada też sprawiedliwość społeczną – żaden z unijnych regionów nie powinien pozostać w tyle za innymi.

– Osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r., zachowanie naszego środowiska naturalnego i wzmocnienie konkurencyjności gospodarki wymaga wdrożenia gospodarki o obiegu zamkniętym. Dziś nasza gospodarka ma nadal charakter linearny, a jedynie 12 proc. użytych materiałów oraz zasobów przywracanych jest do gospodarki. Wiele produktów rozpada się zbyt łatwo, nie można ich ponownie użyć, naprawić lub poddać recyklingowi. Są też takie, które są przeznaczone wyłącznie do jednorazowego użytku – powiedział wiceprzewodniczący KE Frans Timmermans.

Program Zielony Ład wprowadza zmiany w 7 obszarach:

- czysta energia,

- zrównoważony przemysł,

- budowa i renowacja,

- zrównoważona mobilność,

- różnorodność biologiczna,

- od pola do stołu,

- eliminowanie zanieczyszczeń.

Zielony Ład podkreśla także rolę narzędzi i celów:

- sprawiedliwa transformacja,

- reforma podatkowa,

- dialog obywatelski,

- edukacja i nauka,

- współpraca międzynarodowa.

W 2020 roku w ramach wdrażania programu Zielony Ład Komisja Europejska przyjęła nową „Strategię przemysłową” oraz nowy „Plan działania GOZ”. W sumie w tych 3 dokumentach zawarto 80 nowych aktów prawnych, inicjatyw i działań, których wdrożenie zaplanowano w ciągu 3 najbliższych lat. W nadchodzącym czasie istotne zmiany regulacyjne będą dotyczyły producentów z poniższych branż:

- elektronika, baterie, akumulatory,

- pojazdy,

- opakowania,

- tworzywa sztuczne,

- wyroby włókiennicze,

- budownictwo,

- żywność, woda, składniki odżywcze,

- gospodarka odpadami i recykling,

- sektor energetyczny i paliwowy,

- sektor transportowy,

- sektor chemiczny,

- sektor rolny i leśny.